HISTORIA GOŚWINOWIC

CZASY PRZED ŹRÓDŁAMI PISANYMI

Na terenie wsi Goświnowice znaleziono narzędzia z epoki średniej kamienia łupanego oraz ślady wczesnego osadnictwa epoki kamiennej.

Także podczas podczas budowy obwodnicy Nysy od 2015 roku przeprowadzone zostały wykopaliska archeologiczne przez firmę z Wrocławia. Stanowisko miało miejsce niedaleko wiaduktu kolejowego. 

PIERWSZE WZMIANKI

Pierwsza wzmianka o Goświnowicach pochodzi z 1280 roku i dotyczy pewnego robotnika o nazwisku Kuntze. Następnie wieś była wzmiankowana pod nazwą „Goswinni villa” w Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego (Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis), którą datuje się na koniec XIII lub początek XIV wieku. W księdze tej o Goświnowicach mowa w rejestrze nyskim (Registrum Nissense czyli obszarze biskupiego księstwa nyskiego) w Nota decimas venditas[1]. Wg informacji z początku XV wieku Goswindorf posiadał 12 łanów ziemi.

Obwód wsi Goświnowice obejmował 534 ha. Jako własność starorycerska 90 ha oraz obszar od Jędrzychowa do Goświnowic, który był własnością parafii św. Jakuba w Nysie.

GRODZISKO GOŚWINOWICE

Ponadto w Goświnowicach ponadto stwierdzono istnienie grodziska z XIV - XVI wieku, które przed 1945 rokiem było znane jako grodzisko Schilde. Było to grodzisko stożkowate, na planie czworoboku o zaokrąglonych narożach, otoczone fosą wypełnioną wodą ze śladami wału. Stożek o wymiarach około 21 na 23 metry, szerokość fosy 6-17 metrów. Znaleziono tu fragmenty ceramiki, fragmenty cegieł, grudki polepy i kości zwierzęce. Istnieje także wzmianka z 1539 roku: " drewniany zameczek dwupiętrowy otoczony wałami i fosą". Do dnia dzisiejszego prawie nic nie zachowało się. Widoczny natomiast jest zarys grodziska.

WIOSKA PRZEMYSŁOWA

Posiadłość goświnowicka od 1834 r. była w posiadaniu rodziny Friedenthal – Falkenhausen, którą odkupił wrocławski kupiec, bankier i radny miasta Wrocław Carl Nicolas Friedenthal. Po I wojnie światowej pod zarządem w.w. rodziny znajdowało się 1159 ha ziemi w tym 67 ha parku, a w okręgu nyskim jeszcze takie posiadłości jak: Głębinów (165 ha), folwark Nowaki (67 ha) oraz w okręgu grodkowskim: Siedlce (90 ha), Suszkowice (255 ha), Wójcie (132 ha), Wajdyki (26 ha).

W 1842 roku ruszyła cegielnia oraz napędzana maszyną parową gorzelnia. W 1847 roku fabryka drożdży prasowanych, jako pierwszy tego typu zakład w całych ówczesnych wschodnich Niemczech. W 1856 roku ruszył młyn parowy, a w 1860 roku największa w okolicy fabryka serów. Browar parowy i słodownia powstały na samym końcu, wraz z fabryką wyrobów glinianych w roku 1863. Dobra rycerskie w Goświnowicach należały w tym okresie do najlepiej i najintensywniej prowadzonych gospodarstw na całym Górnym Śląsku . Na ich terenie mieszkało w 1863 roku 278 osób, które były zatrudnione, bądź należały do rodzin zatrudnionych pracowników.

W 1864 roku dobra odziedziczył po ojcu  Dr. Karl Rudolf Friedenthal. Karl Rudolf urodził się we Wrocławiu w 1827 roku, zmarł w Goświnowicach w roku 1890. Już od młodości interesował się polityką. Zanim powrócił do Goświnowic by objąć kierownictwo nad przedsiębiorstwem, był radnym (od 1856 roku), a później  posłem Pruskiej Izby Reprezentantów Parlamentu Związku Północnoniemieckiego. Po jego śmierci w 1890 roku Browar w Goświnowicach został przez spadkobierców przebudowany. Wyposażono go między innymi w napęd elektryczny, kotły warzelne ogrzewane parą, dwie maszyny do produkcji lodu firmy Linde oraz oświetlenie elektryczne. Produkowano piwa dolnej i górnej fermentacji, lemoniady, wody mineralne oraz słód na sprzedaż. Przed wybuchem I wojny światowej głównymi produktami browaru było ciemne piwo typu monachijskiego, jasne typu pilzeńskiego oraz tak zwane „Reformbier“, piwo o dużej zawartości ekstraktu, lecz małej zawartości alkoholu.

W 1921 roku zakład został przekształcony przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (niem. GmbH), której kapitał wynosił 660 000 Marek. Funkcje dyrektorów spółki objęli John Höper oraz Emil Rothenburg. Funkcję mistrza piwowarskiego w browarze objął Adolf Pock, w słodowni Otto Wittich. W dwudziestych latach zakupiono nowoczesną linię do mycia oraz napełniania butelek. Pod koniec lat dwudziestych przedsiębiorstwo zatrudniało już 360 osób. Głównymi produktami browaru były w tym okresie piwa pilzeńskie i eksportowe, oprócz których produkowano w dalszym ciągu lekkie piwa górnej fermentacji oraz napoje bezalkoholowe. Do rozwożenia swych wyrobów firma posiadała 6 wagonów kolejowych, 6 samochodów oraz 17 zaprzęgów konnych. W tym okresie posiadano już przedstawicielstwa w Nysie (przy ulicy Pilzgasse 6 - dzisiejsza ul. Grzybowa), Koźlu i Dzierżoniowie.

W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej pełna nazwa firmy brzmiała: „Giesmannsdorfer Fabriken Spiritus – Preßhefe – Brauerei – Gesellschaft m.b.H.“, Goświnowickie fabryki spirytus – drożdże prasowane – browar – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Funkcje dyrektorów pełnili Dr. Karl Riemann oraz Emil Rothenburg, mistrzem piwowarskim był Adolf Pock.

W 1938 roku firma zatrudniała 264 pracowników. Oprócz piwa i słodu produkowano lód, wyroby spirytusowe, napoje bezalkoholowe, drożdże prasowane oraz paszę dla zwierząt. Browar posiadał swoje przedstawicielstwa w Nysie, Raciborzu, Głogówku, Paczkowie, Ścinawie, Kujawach i Bielawie. W 1938 roku browar wstąpił do Związku Browarów Górnośląskich OBV, w którym otrzymał numer członkowski 19.

ŻYCIE WIOSKI POD PROTEKCJĄ RODZINY FRIEDENTHALÓW

W zawiązku z rozwojem wioski postanowiono wybudować kościół - Kamień węgielny pod ewangelicki kościół Pokoju na Górze Strażniczej położył Carl Nicolas Friedenthal. W związku z jego śmiercią w roku 1864 budowę kościoła kontynuował jego syn Karl Rudolf Friedenthal, a po siedmiu latach - 2 października 1868 r. nastąpiło poświęcenie. Z powodu zniszczeń wojennych kościół ten został rozebrany i nie zachował się do dnia dzisiejszego.

Na wspomnianej już Górze Strażniczej zostały wybudowane także dwie szkoły – ewangelicka i katolicka. Od 1867 r. istniała tu szkoła ewangelicka. Dwupiętrowy budynek szkolny został wzniesiony w 1866r. W 1925 r. uczęszczało do niej 25 dzieci, a zajęcia prowadził nauczyciel Karl Hunger.

Szkoła katolicka w Goświnowicach istniała od 1866r., w sąsiedztwie szkoły ewangelickiej, natomiast w 1870 roku oddano do użytku dwupiętrowy budynek szkolny przy Bahnhofstraβe (dziś ul. Kolejowa – budynek nie zmienił swojego przeznaczenia do dziś). Według informacji z 1925 r. do pięcioklasowej szkoły uczęszczało 215 dzieci. Zajęcia prowadzili: Max Arndt – główny nauczyciel oraz pozostali nauczyciele Helene Dickfos, Margarethe Nielsch, Bernard i Konrad Woesler. Ponadto w Goświnowicach mieszkali następujący nauczyciele: Alfred Franke, Hans Hoffmann, Reinhold Pfeiffer, Edmund Cholewa i Georg Konig.

W 1867 r. założono “Męskie stowarzyszenie śpiewacze Goświnowicko - Suszkowickie 1867“, a w 1910 roku powstał chór pod nazwą “Zgoda“(Eintracht). Obydwa te zespoły połączyły się w 1933 r. pod nazwą “Zgoda 1867“.

Natomiast w 1868 r. został założony przez Dr Karla Rudolfa Friendenthala, starostę tych ziem, na prośbę swojej matki, klasztor szarych sióstr elżbietanek. Został on przekazany w dniu 30 VIII 1868 roku i został nazwany Szpitalem Klasztornym dla ubogich “Amalienstift“. Należał do nyskiej prowincji zakonnej. Siostry przybyły do Goświnowic w dniu 27 IX 1868 roku. Była to matka Perpetua Lorenz wraz z dwoma innymi siostrami. Początkowo występowało wiele niedogodności, przede wszystkim z wypełnianiem swoich obowiązków religijnych przez siostry, ponieważ kościół katolicki w Goświnowicach wybudowano dopiero w 1872 roku i na początku był obsługiwany przez duchownych z Nysy. Później Elżbietanki otrzymały własny dom, który powiększono w 1932 roku. Z czasem pielęgnacja szpitalna zmniejszyła się, ponieważ w pobliskiej Nysie powstał nowoczesny szpital. Dlatego siostry zajmowały się głównie prowadzeniem przedszkola , pielęgnacją niemowląt i chorych na gruźlicę, naświetlaniem lampą kwarcową i gimnastyką ortopedyczną. Według danych z roku 1935 pod opieką ambulatoryjną znajdowało się 829, w przedszkolu natomiast było 73 dzieci. placówka została zlikwidowana dnia 31 VIII 1946 roku w związku z ewakuacją sióstr na Zachód.

Wspomniany kościół katolicki pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny został zbudowany w 1872 r. Poświęcenie kościoła miało miejsce w drugą niedzielę listopada, czyli 10.11.1872 r. Pierwotnie kościół w Goświnowicach był katolicką gminą kapliczną, do której dojeżdżał proboszcz z pobliskiej Nysy. W 1924 r. została podniesiona do rangi kuracji z własnym proboszczem. Duszpasterzami byli tu od 1921 r. Ks. Kuratus Siegfried Schultheis, a w latach 1939-1945 Ks. Proboszcz Georg Rehnelt. Po II wojnie światowej kościół odbudowano i utworzono parafię Goświnowice.

II WOJNA ŚWIATOWA

Pod koniec II wojny światowej pobliska Nysa stała się twierdzą Stadt und Festung Neisse.  Podczas obrony niemieckiej miasto musiało być przygotowane do długotrwałej walki dlatego do początku marca 1945 roku ziemie wokół Nysy, a więc także Goświnowice zostały pocięte dziesiątkami kilometrów okopów, rowów przeciwczołgowych, kilkoma liniami transzei oraz pokryte polami minowymi i zasiekami z drutu kolczastego. 

Po wyzwoleniu zastano rozległe zaminowane pola poprzecinane okopami i rowami ciągów drenarskich oraz silnie zdewastowaną glebę. W całej głębokości pasa obronnego ziemię zrugały tysiące bomb oraz pocisków artyleryjskich i przeciwczołgowych (między innymi od uderzenia pociskiem artyleryjskim został częściowo zniszczony kościół ewangelicki). Miny i niewypały uniemożliwiały napływającym osadnikom podjęcie pracy na roli.

Na terenie Nysy i gmin ościennych rozminowaniem terenu zajmował się polski pluton jednostki wojskowej 2697c. Pracowała bardzo intensywnie, gdyż do 4 sierpnia 1945r. usunięto około 3 tysięcy min. Dnia 27 czerwca 1946 r. dowódca jednostki, a także starosta powiatowy, stwierdzili, iż miasto Nysa i teren powiatu, niestety za wyjątkiem gmin Nowaki i Goświnowice, zostały oczyszczone z min, bomb lotniczych i różnego rodzaju amunicji, a więc tym samym są bezpieczne dla ludzi i eksploatacji wg przeznaczenia.

Rozminowywanie wsi Goświnowice przeprowadzono we wrześniu i październiku 1946 roku na podstawie wykazu terenów nierozminowanych. Usuwaniem min i wszelkich materiałów wybuchowych zajęli się saperzy Wojska Polskiego, zwłaszcza 33 Pułk Piechoty w Nysie i Warszawski Pułk Saperów stacjonujący w Brzegu.

W gminie Goświnowice zniszczenia zagród sięgało 30%, a zagród wolnych od zniszczeń było tylko 20%. Razem z gminą Siestrzechowice uznano gminę Goświnowice za najbardziej zdewastowaną.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ WŁADZY POLSKIEJ – LUDOWEJ                                                               

22 maja 1945 roku wyodrębniono 13 gmin zbiorowych w tym gminę Goświnowice. W jej skład wchodziły wsie Goświnowice, Głębinów i Radzikowice. Do jej głównych zadań administracyjnych państwowej i samorządowej w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu należało usunięcie szkód wojennych, uporządkowanie wsi, zapewnienie zaopatrzenia ludności, uruchomienie zakładów użyteczności publicznej i przedsiębiorstw samorządowych oraz usunięcie śladów niemczyzny. Także w maju 1945 roku starosta nyski zaapelował o zagospodarowanie odłogów, zwłaszcza w gminie Goświnowice.

Jeszcze jesienią 1945 roku uruchomiono w Goświnowicach gorzelnię, a w późniejszym okresie także fabrykę domów. 24 października 1946 roku utworzono Gminną Radę Narodową (GRN), której przewodniczącym w sierpniu 1948 roku był Kazimierz Gwiżdż z PPS.